Peyzaj mimarlığında her bir öğe, kullanıcıların mekânda geçirdiği deneyimi doğrudan ya da dolaylı olarak etkiler. Bu öğelerin yalnızca estetik açıdan değil, algısal ve psikolojik yönden de değerlendirilmesi; daha başarılı, daha kullanıcı dostu ve daha sürdürülebilir alanlar tasarlamak için büyük önem taşır. Son yıllarda bu doğrultuda önem kazanan yöntemlerden biri, göz takibi (eye-tracking) teknolojisidir. Bu teknoloji, insanların bir mekâna baktıklarında hangi noktaları öncelikli olarak fark ettiklerini, dikkatlerini nerede topladıklarını ve görsel ilgilerinin ne yönde dağıldığını anlamamıza olanak tanır.
Göz izleme tekniği, kullanıcıların göz hareketlerini kaydederek dikkat yoğunluğunu analiz eder. Bu analiz sonucunda ortaya çıkan ısı haritaları, tasarım alanında en fazla dikkat çeken ve en az fark edilen bölgeleri gösterir. Bu yöntem sayesinde, özellikle ilk izlenimin büyük önem taşıdığı açık alan tasarımlarında kullanıcı bakışlarının yönlendirilmesi, boşlukların dengelenmesi ve odak noktalarının doğru şekilde yerleştirilmesi gibi kritik kararlar daha sağlam temellere oturtulabilir.
Bu teknolojinin peyzaj mimarlığı ile kesiştiği en dikkat çekici alanlardan biri simetri algısıdır. Simetri, insan beyninin kolayca tanıyabildiği ve genellikle estetik olarak “düzenli” bulduğu bir tasarım unsurudur. Peyzaj mimarlığında simetri; aksiyel yollar, aynalı bitki düzenlemeleri, eşit yerleştirilmiş kent mobilyaları ya da geometrik biçimli alanlar ile kendini gösterir. Ancak bu estetik tercih her zaman kullanıcı etkileşimini maksimum seviyeye çıkarmayabilir. İşte tam da burada göz izleme verileri devreye girer.
Yapılan çeşitli araştırmalar, simetrik alanların görsel olarak ilk anda dikkat çektiğini ve estetik beğeni açısından olumlu algılandığını göstermektedir. Ancak aynı çalışmalarda kullanıcıların bu alanlarda geçirdikleri süre, ilgiyi yoğunlaştırdıkları odak noktaları ve hareketlilikleri değerlendirildiğinde; simetrinin sunduğu görsel konforun, zamanla monotonluk hissine dönüşebileceği gözlemlenmiştir. Özellikle doğal elemanlarla zenginleştirilmemiş, sadece geometrik düzene dayanan tasarımlar; kullanıcıyı mekâna bağlamakta zorlanabilir.
Buna karşılık, simetrik bir düzenin içine dahil edilen doğal öğeler (örneğin su öğeleri, farklı yaprak dokularına sahip bitkiler, renk kontrastı yaratan çiçeklenmeler ya da sanat objeleri) kullanıcı ilgisini daha uzun süre alanda tutmakta oldukça başarılıdır. Göz izleme ile yapılan testlerde, bu tür unsurların yoğun dikkat çektiği, özellikle ilk bakışta olmasa bile gözün dolaşımında defalarca odaklandığı görülmektedir. Bu da bize gösteriyor ki, tasarımda yalnızca görsel denge değil, aynı zamanda görsel merak uyandırıcılık da büyük önem taşıyor.
Örnek vermek gerekirse; yapılan bir çalışmada iki farklı kampüs iç mekânı göz izleme yöntemiyle analiz edilmiştir. Birinci alanda tamamen simetrik yerleşim, düzenli çim alanları ve klasik banklar yer alırken; ikinci alanda simetrik düzene ek olarak bir su ögesi, doğal taş zemin geçişleri ve özgün bitki kombinasyonları kullanılmıştır. Sonuçlar, ikinci alanda kullanıcıların daha fazla zaman geçirdiğini, bakışlarının daha dağılmış ancak daha yoğun olduğunu ve çevreyle daha fazla etkileşim kurduklarını ortaya koymuştur.
Göz izleme aynı zamanda tasarım sürecine kullanıcı deneyimi temelli bir yaklaşım getirir. Bu teknoloji sadece “nereye baktıklarını” değil, aynı zamanda “neden oraya baktıklarını” anlamamıza da katkı sağlar. Bu bağlamda, tasarıma yön verirken sadece teknik ölçütlere değil, insan psikolojisine de yer vermek mümkün hale gelir. Örneğin bir çocuk oyun alanının çevresinde çocukların gözleriyle en çok nereye dikkat ettiklerini analiz ederek, hem güvenlik hem de erişilebilirlik açısından doğru yerleşim kararları alınabilir.
Bu teknolojinin uygulanabileceği alanlar yalnızca akademik araştırmalarla sınırlı değildir. Kent parkları, mahalle bahçeleri, kampüs alanları, yürüyüş rotaları gibi pek çok farklı ölçekte göz izleme analizi yapılabilir. Ayrıca, görsel yüklemeyi dengelemek, yön bulmayı kolaylaştırmak, kullanıcı konforunu artırmak gibi hedeflerle de kullanılabilir. Özellikle tasarımın interaktif hale geldiği dijital simülasyon ortamlarında göz izleme, projeyi teslim etmeden önce kullanıcı tepkisini tahmin etmenin güçlü bir yolu olabilir.
Simetri her ne kadar estetik değerlerin temelini oluştursa da, kullanıcı merkezli bir tasarım anlayışında her zaman yeterli olmayabilir. Göz izleme teknolojisinin sunduğu verilerle simetriyi dikkat çekici ve doğal detaylarla birleştiren tasarımlar, hem görsel tatmin sunmakta hem de kullanıcı ile mekân arasında daha güçlü bir bağ kurmaktadır.
Sonuç olarak, göz izleme teknolojisi peyzaj mimarlığında sadece bilimsel bir yöntem değil, aynı zamanda duyarlılığı ve empatiyi merkeze alan bir tasarım aracıdır. İnsanların nasıl gördüğünü ve neye dikkat ettiğini anlamak, yalnızca alanın fiziksel işlevselliğini değil; aynı zamanda ruhsal etkisini de iyileştirmeye yardımcı olur. Tasarımcılar olarak alanları sadece düzenlememiz değil, aynı zamanda hissettirmemiz gerektiğini unutmamalıyız. Bu yüzden de göz takibi gibi insanı merkeze alan teknolojileri cesaretle kullanmalı, alanlarımızı kullanıcıların gözleriyle yeniden keşfetmeliyiz.
